Þorskur

Til að fylgjast með styrk þrávirkra lífrænna efna og þungmálma í lífríki óháð uppsprettu hefur átt sér stað vöktun á þorski frá árinu 1990. Sýnatakan hefur verið í umsjá Hafrannsóknastofnunar frá upphafi og fer hún fram á NV- og NA- miðum. Matís sér um efnagreiningar á sýnunum og einnig að skila niðurstöðum í gagnagrunn ICES.

Þrávirk lífræn efni berast út í umhverfið á margvíslegan hátt, skolast t.d. úr jarðvegi og urðunarstöðum eru í útblæstri frá ýmsum iðnaðarferlum. Auk þess að berast til sjávar með fráveituvatni og öðru afrennsli flytjast þau með loftstraumum og falla til jarðar og í sjó. Þessi efni geta safnast fyrir í lífverum og magnast eftir því sem ofar dregur í fæðikeðjunni. PCB (pólýklórbífenýlsambönd) er manngerður efnaflokkur sem inniheldur alls 209 þrávirk efni, sem hafa m.a. neikvæð áhrif á frjósemi og ónæmiskerfi lífvera. Framleiðslu efnanna var að mestu hætt í okkar heimshluta á 8. áratugnum, en þau voru m.a. notuð í málningu, múrsteypu og lím, sem mýkingarefni í plast, og í spennubreyta, rafþétta, glussaolíur og varmaskipta. Farið var í aðgerðir hér á landi (á 9. og 10. áratug síðustu aldar) til draga úr losun PCB út í umhverfið og eru nú uppsprettur PCB hér á landi taldar óverulegar og hefur styrkur PCB í þorsklifur minnkað marktækt. Í samantekt OSPAR á ástandi Norðaustur-Atlantshafsins kemur fram að styrkur PCB í lífríki sé svipaður hér við land og á öðrum sambærilegum hafsvæðum og undir þeim mörkum sem talin eru vera skaðleg lífríki.

Þungmálmar eru náttúruleg efni sem koma úr bergi en berast einnig sem mengun út í umhverfið, m.a. frá námum, málmvinnslum, þakjárni, kolaorkuverum, bifreiðum og gömlum urðunarstöðum. Mælingar á styrk þungmálma í þorski hér við land benda til náttúrulegs styrks og náttúrulegs uppruna. Í samantekt OSPAR kemur fram að styrkur þungmálma í lífríki hér við land sé lægri eða svipaður og á öðrum sambærilegum hafsvæðum. Undantekning er þó kadmíum sem mælist í hærri styrk í þorsklifur hér við land en á sambærilegum hafsvæðum, t.d. við Noreg. Uppspretta kadmíum er talin vera af náttúrulegum toga (hugsanlega tengt staðbundnu rofi nálægt Norður-Atlantshafshryggnum eða eldsumbrotum) þar sem engin teljandi manngerð uppspretta kadmíums er þekkt hér við land. Kadmíum og kvikasilfur eru skilgreind sem hættuleg forgangsefni.
Í þorski hefur verið sett umhverfisgæðakrafa fyrir styrk kvikasilfurs og er hún 20 µg/kg blautvigt. Styrkur kvikasilfurs hefur hinsvegar oftast mælst 20-30 µg/kg í þorskvöðvum. Þar sem ætla má að styrkur kvikasilfurs í þorski endurspegli bakgrunnsaðstæður hér við land er talið að styrkur þess sé að mestu vegna aðkomins kvikasilfurs.